Türkiye'de Asperger sendromu tanısı, sadece klinik bir durumu tanımlamakla kalmaz, aynı zamanda bireylerin ve ailelerinin eğitim, sağlık, istihdam ve sosyal yaşamda eşit fırsatlara sahip olmasını güvence altına alan yasal bir çerçevenin kapısını arar. Bu hakları bilmek ve doğru kurumlara başvurmak, bireyin potansiyelini en üst düzeye çıkarması ve topluma tam katılım sağlaması için kritik öneme sahiptir.

Bu rehber, Asperger sendromlu bireylerin ve ailelerinin Türkiye'de sahip olduğu temel haklara ve sosyal desteklere kapsamlı bir genel bakış sunmaktadır.

Tüm Hakların Temeli: ÇÖZGER ve Engelli Sağlık Kurulu Raporu

Tüm resmi hak ve destek süreçlerinin başlangıç noktası, yetkili bir hastaneden alınan sağlık kurulu raporudur.

• ÇÖZGER (Çocuklar İçin Özel Gereksinim Raporu): 18 yaş altı çocuklar için düzenlenen bu rapor, “sağlık, eğitim, rehabilitasyon, diğer sosyal ve ekonomik haklara, hizmetlere erişimlerinin sağlanması için” temel belgedir.
• Engelli Sağlık Kurulu Raporu: 18 yaşını doldurmuş bireyler için düzenlenen bu rapor, yetişkinliğe yönelik istihdam, vergi indirimi gibi haklar için ön koşuldur.

Eğitim Hakkı: Bireyselleştirilmiş ve Kapsayıcı Bir Yaklaşım

Asperger sendromlu her çocuğun, potansiyeline uygun, ücretsiz ve nitelikli eğitim alma hakkı vardır. Bu süreç Rehberlik ve Araştırma Merkezi (RAM) tarafından yönetilir.

• RAM Değerlendirmesi: Aile, ÇÖZGER raporu ile RAM'e başvurduğunda, çocuğun eğitsel ihtiyaçları belirlenir ve en uygun eğitim ortamı için yönlendirme yapılır.

Eğitim Ortamları

• Tam Zamanlı Kaynaştırma: Gerekli desteklerle akranlarıyla aynı sınıfta eğitim.
• Özel Eğitim Sınıfı: Normal bir okul bünyesinde, daha küçük ve yoğun destekli bir sınıf.
• Özel Eğitim Okulu (OÇEM): Tamamen otizmli çocuklara yönelik okullar.

Devlet Destekli Özel Eğitim: RAM raporuyla, aileler özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinden devletin karşıladığı “aylık 8 saati bireysel ve/veya 4 saati grup dersi olacak şekilde eğitim desteği” alabilirler.

Sağlık ve Terapi Hakları

Bireyin bütüncül sağlığının korunması ve gerekli terapileri alması da yasal güvence altındadır.

• Kapsamlı Tıbbi Değerlendirme: Tanı sürecinde, Asperger sendromu ile karışabilecek diğer durumların (işitme kaybı, epileptik durumlar vb.) dışlanması için işitme testi ve çocuk nöroloji uzmanı değerlendirmesi gibi incelemelerden geçme hakkı bulunur.
• Terapi Desteği: RAM tarafından yönlendirilen özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri, özel eğitimin yanı sıra dil ve konuşma terapisi, ergoterapi gibi destekleri de devlet destekli olarak sunar. Hastanelerde SGK kapsamında sunulan terapi hizmetlerinin detayları için doğrudan kuruma danışmak en doğru bilgiyi sağlayacaktır.

İstihdam Hakları: Çalışma Hayatına Katılım

Asperger sendromlu yetişkinlerin ekonomik bağımsızlıklarını kazanmaları için istihdamları teşvik edilir.

• Engelli Kadrosu: 50'den fazla çalışanı olan özel sektör işyerleri %3, kamu kurumları ise %4 oranında engelli personel çalıştırmakla yükümlüdür.
• EKPSS (Engelli Kamu Personeli Seçme Sınavı): Engelli raporuna sahip bireylerin kamu kadrolarına atanmak için girdikleri merkezi bir sınavdır.
• İŞKUR Desteği: İŞKUR, engelli bireyleri özel sektördeki kotalara yerleştirmek, mesleki kurslar düzenlemek ve kendi işini kurmak isteyenlere hibe desteği sağlamak gibi önemli roller üstlenir.

Sosyal ve Ekonomik Destekler

Geçerli bir sağlık kurulu raporu, ailelerin ekonomik yükünü hafifletecek çeşitli desteklere erişim sağlar:

• Evde Bakım Parası/Yardımı: Raporda “ağır engelli” veya benzeri bir ibare bulunan ve bakımı aile tarafından üstlenilen bireyler için, aileye ödenen bir aylıktır.
• Engelli Maaşı: Belirli bir engel oranına ve hane geliri kriterine uyan bireylere ödenen bir aylıktır.
• Vergi Avantajları: Araç alımında ÖTV muafiyeti, çalışan birey veya yakını için gelir vergisi indirimi gibi haklar mevcuttur.
• Diğer Sosyal Haklar: Engelli Kimlik Kartı ile şehir içi ve şehirlerarası ulaşımda indirimler, müze ve ören yerlerine ücretsiz giriş gibi çeşitli sosyal haklardan faydalanılabilir.

Sonuç

Türkiye'deki yasal çerçeve, Asperger sendromlu bireylerin doğumdan yetişkinliğe ve çalışma hayatına kadar her aşamada desteklenmesi için önemli imkanlar sunmaktadır. Bu hakları bilmek ve ilgili kurumlara (RAM, İŞKUR, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı vb.) proaktif bir şekilde başvurmak, bireyin potansiyelini gerçekleştirmesi ve topluma tam katılım sağlaması yolundaki en büyük güvencedir.