Önemli Not: Sağladığınız T.C. Sağlık Bakanlığı Aile Rehberi, "iş ve mesleki programlar"ın önemini vurgulamakla birlikte, EKPSS veya engelli kadrosu gibi spesifik istihdam haklarını detaylandırmamaktadır. Bu nedenle bu yazı, Türkiye'deki İş Kanunu, İŞKUR ve ÖSYM gibi resmi kurumların ilgili yönetmeliklerinden ve uygulamalarından faydalanılarak zenginleştirilmiştir.
Anlamlı bir iş, yetişkinlikte bağımsızlığın, kendine güvenin ve toplumsal katılımın temel taşlarından biridir. Türkiye'deki yasal sistem, Asperger sendromlu / Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) olan bireyler dahil olmak üzere, özel gereksinimli bireylerin istihdamını teşvik etmek ve fırsat eşitliği sağlamak için çeşitli mekanizmalar sunmaktadır.
Bu rehber, OSB'li bireylerin Türkiye'de iş hayatına atılırken sahip oldukları yasal hakları ve bu haklardan faydalanmak için izlemeleri gereken yolları açıklamaktadır.
Temel Gereklilik: Engelli Sağlık Kurulu Raporu
İstihdama yönelik haklardan faydalanabilmek için 18 yaşını doldurmuş bir bireyin, yetkili bir hastaneden alınmış ve engel oranı %40 ve üzerinde olan geçerli bir "Engelli Sağlık Kurulu Raporu"na sahip olması gerekir. Bu rapor, çocukluktaki ÇÖZGER'in yetişkinlikteki karşılığıdır ve tüm istihdam haklarının ön koşuludur.
Engelli Kadrosu Zorunluluğu: Fırsat Eşitliği Yaratmak
Türkiye'deki 4857 sayılı İş Kanunu, işverenlere belirli bir oranda engelli personel çalıştırma zorunluluğu getirmiştir. Bu, "engelli kadrosu" olarak bilinir ve OSB'li bireyler için önemli bir istihdam kapısıdır.
- Kamu Sektörü: Kamu kurum ve kuruluşları, toplam kadrolarının %4'ü oranında engelli personel çalıştırmakla yükümlüdür.
- Özel Sektör: 50 veya daha fazla işçi çalıştıran özel sektör işyerleri, toplam personel sayılarının %3'ü oranında engelli personel istihdam etmek zorundadır.
Bu zorunluluk, OSB'li bireylerin de dahil olduğu engelli raporuna sahip kişiler için özel olarak ayrılmış iş pozisyonları oluşturulmasını sağlar.
Kamu Sektörüne Giriş: EKPSS (Engelli Kamu Personeli Seçme Sınavı)
Engelli raporuna sahip bireylerin kamu sektöründe istihdam edilmesinin temel yolu EKPSS'dir.
EKPSS Nedir?
"Engelli Kamu Personeli Seçme Sınavı"nın kısaltmasıdır. ÖSYM tarafından genellikle iki yılda bir düzenlenen, engelli bireylerin lise, ön lisans ve lisans düzeyindeki eğitim durumlarına ve engel gruplarına göre kamu kadrolarına atanmasını sağlayan merkezi bir sınavdır.
Kimler Başvurabilir?
Engel oranı %40 ve üzerinde olan herkes bu sınava başvurabilir.
Süreç Nasıl İşler?
Adaylar, sınavdan aldıkları puan ve yaptıkları tercihler doğrultusunda, Devlet Personel Başkanlığı tarafından kamu kurumlarındaki boş engelli kadrolarına yerleştirilir.
Özel Sektör ve İŞKUR'un Rolü
İŞKUR'a Kayıt
Engelli Sağlık Kurulu Raporu'na sahip bireylerin, İŞKUR'a (Türkiye İş Kurumu) "engelli" olarak kayıt yaptırmaları, özel sektördeki iş fırsatlarına ulaşmaları için en etkili yoldur.
Aracı Kurum Rolü
İŞKUR, engelli kadrosu açığı bulunan özel sektör firmaları ile iş arayan engelli bireyler arasında bir köprü görevi görür ve uygun işe yerleştirme yapar.
Mesleki Eğitim Kursları
İŞKUR, ayrıca engelli bireylerin mesleki becerilerini artırmaya yönelik çeşitli kurslar ve işbaşı eğitim programları da düzenlemektedir.
İş Yerindeki Haklar
İşe başladıktan sonra da bireyin yasal olarak korunan hakları vardır.
Ayrımcılık Yasağı
İş Kanunu, işe alım, ücret, terfi ve işten çıkarma gibi konularda engellilik durumuna dayalı ayrımcılığı yasaklar.
Makul Uyumlaştırma (Reasonable Accommodation)
İşverenlerin, engelli çalışanlarının işlerini daha verimli yapabilmeleri için iş yerinde ve görev tanımında makul düzenlemeler yapması beklenir. Bu, daha sessiz bir çalışma alanı, talimatların yazılı verilmesi veya görevlerin yeniden organize edilmesi gibi düzenlemeleri içerebilir.
Sonuç
Türkiye'deki yasal çerçeve, OSB'li bireylerin istihdama katılımını desteklemek için kota sistemi, merkezi sınavlar ve kurumsal destekler gibi önemli mekanizmalar sunmaktadır. Bu haklardan tam olarak faydalanabilmek için ilk adım, geçerli bir Engelli Sağlık Kurulu Raporu almak, ardından İŞKUR'a kaydolmak ve EKPSS gibi fırsatları takip etmektir. Bilinçli ve proaktif bir yaklaşımla, OSB'li bireylerin üretken ve tatmin edici bir kariyere sahip olmaları mümkündür.
İstihdam haklarının yanı sıra, bireylerin ve ailelerin yararlanabileceği çeşitli sosyal yardımlar ve vergi avantajları da bulunmaktadır. Bir sonraki yazımızda, "4.1.5. Sosyal Yardımlar ve Diğer Avantajlar (Vergi İndirimi, Ulaşım vb.)" konusunu ele alacağız.
Kaynaklar
- T.C. Sağlık Bakanlığı, Otizm Spektrum Bozukluğu Aile Rehberi, 2022
- Diğer Referanslar: Bu yazı, 4857 sayılı İş Kanunu, İŞKUR ve ÖSYM'nin resmi web sitelerinde yayınlanan güncel yönetmelik ve bilgilerden derlenerek hazırlanmıştır.