Asperger sendromu / Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), belirtileri doğumdan itibaren var olan ancak birey büyüdükçe ve sosyal beklentiler değiştikçe farklı şekillerde görünür hale gelen nörogelişimsel bir durumdur. Bir bebeğin gülümsemesinden bir ergenin arkadaşlık kurma çabasına kadar her gelişim evresi, OSB'nin kendine özgü yansımalarını barındırır. Erken dönemde bu işaretleri fark etmek, doğru desteğin en kısa sürede başlaması için hayati önem taşır.

Bu yazı, T.C. Sağlık Bakanlığı'nın Aile Rehberi'nde de detaylandırıldığı gibi, OSB'nin bebeklikten ergenliğe kadar olan süreçte hangi özelliklerle kendini gösterebileceğini kronolojik bir sırayla ele almaktadır.

Bebeklik Dönemi (0-24 Ay): İlk İşaretler

Bu dönemdeki işaretler genellikle sosyal ve iletişimsel becerilerdeki gecikmeler veya farklılıklar etrafında yoğunlaşır.

0-6 Ay

Bu aylarda bebeklerden beklenen temel sosyal tepkilerde eksiklikler görülebilir. Örneğin, 3 aylık bir bebeğin gülümsememesi veya göz kontağının eksik olması, 3-6 aylar arasında ise anne veya bakım vereni görünce gülümsememesi ve seslere tepkisiz kalması dikkat çekici olabilir. Kendisine en yakın kişilere bile sevecenlik göstermeyebilir.

6-12 Ay

Bu dönemde iletişimin temel taşları olan ses ve jestlerde farklılıklar ortaya çıkar. Babıldamanın (ba-ba, de-de gibi hece tekrarları) hiç olmaması veya nadir olması, adı çağrılınca bakmaması ve karşılıklı gülümsemenin zayıf olması önemli işaretlerdir. Ayrıca "bay bay" yapmak gibi basit taklitleri yapmaması da bu dönemin belirtilerindendir.

12-24 Ay

Yürümenin başladığı bu dönemde, sosyal paylaşım ve taklit becerilerindeki eksiklikler daha görünür hale gelir. Çocuğun ilgilendiği bir eşyayı size göstermek için getirmemesi veya parmağıyla işaret etmemesi kritik bir özelliktir. Anlamlı kelimelerin başlamamış veya çok az olması, "ceee" gibi karşılıklı oyunlara ilgi duymaması ve bebeğe mama yedirme gibi taklide dayalı oyunları oynayamaması bu yaş grubundaki önemli belirtilerdir.

Okul Öncesi Dönem (2-6 Yaş): Belirginleşen Farklılıklar

Dil ve oyun becerilerinin hızla geliştiği bu dönemde, OSB'nin temel özellikleri artık çok daha net bir şekilde ortaya çıkar.

2-3 Yaş

Bu yaş döneminde bulgular belirginleşmiştir. Konuşmada gecikme (cümle kuramama), yaşıtlarına karşı ilgisizlik ve yalnızlığı tercih etme sıkça görülür. Parmak ucunda yürüme, kendi etrafında dönme, kanat çırpma gibi tuhaf tekrarlayan hareketler ve dönen nesneler, araba plakaları gibi tuhaf nesnelere takıntılı bir ilgi bu dönemde dikkat çeker.

3-6 Yaş

3 yaş sonrasında otizmin belirtileri neredeyse tamamen şekillenmiştir. Arkadaş aramama ve yaşıtla ilişki sürdürememe belirginleşir. Dil becerileri yaşıtlarından geridir; tekrarlayıcı konuşmalar (ekolali), monoton ses tonu ve karşılıklı diyalog başlatma ve sürdürmede kısıtlılık görülür. Evcilik gibi hayali-senaryolu oyunları kuramazlar. Değişikliklere aşırı stres gösterme ve rutinlere sıkı sıkıya bağlılık da bu dönemin en belirgin özelliklerindendir.

Okul Çağı: Sosyal Dinamiklerin Değişimi

Okul hayatının başlamasıyla birlikte sosyal kurallar karmaşıklaşır ve OSB'li çocukların farklı etkileşim tarzları daha görünür olur. Bu dönemdeki çocuklar sosyal ilişkiler açısından üç grupta ele alınabilir:

• Soğuk Mesafeli Grup: Genellikle çekingendir, sosyal ilişki başlatmaz ve başlatılan ilişkiye yanıtsız kalır.
• Pasif Grup: Sosyal ilişkiden kaçmaz ancak katılmaya da hevesli değildir.
• Aktif Ancak Tuhaf Grup: Başkalarıyla etkileşim başlatabilir ancak bu ilişki biçimi tuhaftır; örneğin, sık sık ve tekrarlayıcı sorular sorarlar.

Bu yaşlarda sallanma, dönme gibi kaba motor hareketler azalabilir ve yerini belli nesneleri toplama veya rakamlar, uzay gibi konulara takıntılı bir ilgi alabilir.

Ergenlik: Yeni Zorluklar ve Fırsatlar

Ergenlik, hem hormonal değişimlerin hem de sosyal beklentilerin arttığı bir fırtına dönemidir.

Bu dönemde otizmin temel belirtilerinde bazı değişimler olmaktadır.

• Öğrenme güçlüğü olmayan grupta daha fazla sosyalleşme ve arkadaş edinme hevesi ortaya çıkar. Ancak nasıl arkadaş edineceklerini ve davranacaklarını bilemediklerinden sıklıkla yaşıtları tarafından dışlanırlar.
• Daha önceki kaba tekrarlayıcı hareketler (dönme, sallanma vb.) büyük oranda azalabilir.
• Ancak günlük hayat rutinlerine bağlılık ve değişime karşı direnç devam eder.

Sonuç

Asperger sendromu/OSB, her yaşta farklı bir yüzünü gösteren, yaşam boyu devam eden bir gelişimsel farklılıktır. Bu belirtileri "kötü davranış" veya "şımarıklık" olarak değil, nörolojik bir farklılığın doğal yansımaları olarak görmek, doğru anlayış ve desteğin ilk adımıdır. Erken dönemde bu işaretleri tanımak, bireyin potansiyeline ulaşması için gereken müdahalelerin zamanında başlamasını sağlar.