Bir önceki yazımızda, Asperger sendromu / Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) şüphesiyle başvurulacak doğru uzmanın Çocuk ve Ergen Psikiyatristi olduğunu belirtmiştik. Peki, bu uzmanın kapısını çaldığınızda süreç nasıl işler? Tanı süreci, bir "etiketleme" mekanizması değil, bireyin dünyasını anlamak, güçlü ve desteklenmesi gereken yönlerini belirlemek ve en doğru desteğe ulaşmasını sağlamak için atılan bilimsel ve bütüncül bir adımdır. Türkiye'deki süreç belirli adımları izlerken, bu adımların arkasındaki temel ilkeler evrenseldir.

Tanı Koyma Sürecinin Evrensel İlkeleri

Global otoriteler, iyi bir tanı sürecinin sadece "evet, otizm var" demekten çok daha fazlası olduğunu vurgular. İyi bir değerlendirme:

• Bir Profil Sunmalıdır: Sadece zorlukları değil, bireyin bilişsel ve kişisel güçlü yönlerini de içeren bir profil çizmelidir.
• Bütüncül Olmalıdır: Eşlik eden durumları (DEHB, anksiyete, öğrenme güçlükleri vb.) da değerlendirmeli ve açıklamalıdır.
• Yol Göstermelidir: Birey ve aile için bir sonraki adımları (eğitimsel, terapötik) netleştiren bir yol haritası sunmalıdır.
• Saygılı Olmalıdır: Tanıyı bir "trajed" olarak değil, bireyin nörolojik yapısını ve biricikliğini tanımlayan bir durum olarak sunmalıdır.

Türkiye'de Değerlendirme Süreci: Adım Adım Neler Olur?

Türkiye'de OSB tanısı, bir uzman hekimin liderliğinde yürütülen, kanıta dayalı ve çok aşamalı bir süreçtir.

1. Adım: Yetkili Uzmana Başvuru

Süreç, bir Çocuk ve Ergen Psikiyatristine (yetişkinler için Psikiyatri Uzmanına) başvurmakla başlar. T.C. Sağlık Bakanlığı'nın da belirttiği gibi, "Otizm Spektrum Bozukluğu tanısı çocuk psikiyatri doktoru tarafından çocuğunuzun klinik değerlendirilmesi ve aileden alınan bilgiler sonucunda konulmaktadır". Unutulmamalıdır ki OSB tanısı, laboratuvar testi veya görüntüleme yöntemiyle konulamaz.

2. Adım: Kapsamlı Gelişimsel Öykü ve Aile Görüşmesi

Bu, değerlendirmenin temel taşıdır. Hekim, sadece mevcut endişeleri değil, bireyin tüm gelişim geçmişini anlamaya çalışır. Bu görüşmede ebeveynlerin birlikte bulunması önem taşır. Sorulacaklar arasında şunlar bulunur:

• Hamilelik ve doğum öyküsü.
• Gelişimsel kilometre taşları (ilk gülümseme, oturma, yürüme, konuşma zamanları).
• Oyun ve akran ilişkileri, arkadaşlık becerileri.
• Değişimlere ve rutinlere verilen tepkiler.
• Duyusal hassasiyetler (sese, dokunmaya, ışığa vb.).
• Okul ve akademik geçmiş.

3. Adım: Bireyin Doğrudan Gözlemlenmesi (Klinik Gözlem)

Hekim, genellikle oyun temelli aktiviteler aracılığıyla bireyin davranışlarını doğal ortamına benzer bir ortamda gözlemler. Bu sırada değerlendirilenler:

• İletişim başlatma ve sürdürme becerisi.
• Göz teması, jestler ve beden dilinin kullanımı.
• Taklit ve hayali oyun becerileri.
• Tekrarlayıcı davranışların ve sınırlı ilgi alanlarının varlığı.

Global olarak "altın standart" kabul edilen ADOS (Otizm Tanısal Gözlem Ölçeği) gibi yapılandırılmış gözlem araçları olsa da, bu araçlar ülkemizde henüz yaygın olarak kullanılmamaktadır.

4. Adım: Farklı Ortamlardan Bilgi Toplama (Okul ve Ev)

Hekim, bireyin sadece klinik ortamdaki değil, farklı ortamlardaki davranışlarını da anlamak ister. Bu amaçla, öğretmenlerden bilgi alınabilir veya aileden çocuğun ev ortamında çekilmiş videoları istenebilir.

Değerlendirme Ekibi: Multidisipliner Yaklaşımın Önemi

Tanı süreci, tek bir kişinin değil, bir ekibin işidir. Çocuk psikiyatristi bu ekibin lideri olarak tüm bilgileri sentezler. Ekipte yer alabilecek diğer kilit uzmanlar şunlardır:

• Psikolog: Gelişimsel ve bilişsel testleri uygulayarak bireyin zihinsel profilini çıkarır.
• Çocuk Gelişim Uzmanı: Tüm gelişim alanlarını (dil, motor, sosyal vb.) değerlendirir.
• Dil ve Konuşma Terapisti: Özellikle dilin sosyal kullanımı (pragmatik dil) konusundaki zorlukları tespit eder.
• Ergoterapist: Günlük yaşam becerilerini ve duyusal işlemleme farklılıklarını değerlendirir.
• Çocuk Nöroloğu: OSB'ye benzer belirtiler gösterebilecek epileptik veya diğer nörolojik durumları dışlamak için değerlendirme yapar.

Sonuç

Türkiye'de OSB tanı süreci, bir Çocuk ve Ergen Psikiyatristinin liderliğinde, detaylı öykü alımına, dikkatli klinik gözleme ve multidisipliner bir ekibin verilerine dayanan titiz bir çalışmadır. Bu kapsamlı yaklaşım, bireyin nörolojik yapısını bir bütün olarak anlamayı, doğru tanıya ulaşmayı ve her bireyin kendine özgü ihtiyaçlarına en uygun destek planını oluşturmayı hedefler.

Bu değerlendirme sürecinde kullanılan spesifik testler ve ölçekler hakkında daha fazla bilgi edinmek için bir sonraki yazımız olan "Değerlendirme Yöntemleri: Testler, Gözlemler ve Görüşmeler" başlığını inceleyebilirsiniz.