Asperger sendromlu / Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) olan bir bireyi desteklemek, sadece ona yeni beceriler öğretmekten ibaret değildir. Nörotipik bir dünya içinde yaşamanın getirdiği ek stres, kaygı ve sosyal zorluklar, bireyin ruh sağlığını derinden etkileyebilir. Bu nedenle, bireyin zihinsel ve duygusal esenliğini korumaya yönelik psikososyal ve gerektiğinde tıbbi destekler, bütüncül bir yaklaşımın vazgeçilmez bir parçasıdır.

Bu yazı, OSB'li bireylerin ruh sağlığını güçlendirmek için kullanılan iki ana destek türünü ele alacaktır: başa çıkma becerileri geliştirmeyi hedefleyen psikososyal terapiler ve eşlik eden durumları yönetmek için kullanılan tıbbi müdahaleler.

Psikososyal Destekler: Zihinsel ve Duygusal Dayanıklılık Oluşturma

Bu terapiler, bireyin kendi düşünce ve duygularını daha iyi anlamasına ve yönetmesine yardımcı olmayı hedefler.

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

OSB'li bireylerde kaygı bozuklukları, takıntılar ve depresyon gibi durumlar daha sık görülebilir. BDT, bu eşlik eden durumlarla başa çıkmada etkinliği kanıtlanmış bir terapi yöntemidir. T.C. Sağlık Bakanlığı Aile Rehberi'nde de belirtildiği gibi, "kaygı ve depresyon gibi ek psikiyatrik bozukluklar için Bilişsel Davranışçı Terapi gibi müdahaleler uygun zaman ve sürelerde sunulduğunda önemli iyileşmeler sağlayabilmektedir".

OSB için Uyarlanmış BDT nasıl çalışır?

• Somut ve Görsel: Terapi, soyut kavramlar yerine görsel materyaller, çizelgeler ve somut örnekler üzerinden ilerler.
• İlgi Alanlarını Kullanma: Bireyin özel ilgi alanları, terapi sürecine dahil edilerek motivasyon artırılır.
• Beceri Odaklı: Bireye, kaygı yaratan düşünceleri tanıma, bu düşüncelere meydan okuma ve gevşeme teknikleri gibi pratik başa çıkma stratejileri öğretilir.

Aile Terapisi ve Danışmanlığı

OSB tanısı, sadece bireyi değil, tüm aile sistemini etkiler. Aile terapisi, tüm üyelerin bu yeni durumu anlamasına, iletişimlerini güçlendirmesine, ev içinde daha etkili stratejiler geliştirmesine ve bir ekip olarak birlikte hareket etmesine yardımcı olur.

Tıbbi Destekler: İlaç Tedavisinin Rolü ve Sınırları

İlaç tedavisi, OSB söz konusu olduğunda en çok yanlış anlaşılan konulardan biridir. Bu konudaki en temel kuralı en başta belirtmek gerekir.

Kural 1: İlaçlar Otizmin Çekirdek Özelliklerini "Tedavi Etmez"

T.C. Sağlık Bakanlığı Aile Rehberi'ndeki şemada da net bir şekilde vurgulandığı gibi:

"Otizm Spektrum Bozukluğu'nun çekirdek semptomlarına etkili herhangi bir ilaç yoktur". Bu, hiçbir ilacın bireyin sosyal anlama becerisini artıramayacağı, sınırlı ilgi alanlarını ortadan kaldırmayacağı veya onu daha az otistik yapamayacağı anlamına gelir.

Kural 2: İlaçlar Sadece Eşlik Eden Durumları ve Yoğun Davranışları Hedefler

Peki, ilaçlar ne zaman ve neden kullanılır? Rehber'de belirtildiği üzere, "otizmde psikiyatrik ilaç tedavileri sıklıkla otizmle ilişkili sorunlar ve ek psikiyatrik bozukluklar için kullanılmaktadır". İlaç tedavisine bir çocuk psikiyatristi tarafından şu durumlarda başvurulabilir:

• Eşlik Eden Psikiyatrik Durumlar: "Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, uyku bozukluğu, depresif bozukluk gibi ek psikiyatrik hastalıkların olması halinde".
• Yoğun Davranışsal Zorluklar: "Çocuğun aşırı hareketlilik, sinirlilik gibi nedenlerle ailenin baş edememesi" veya kendine zarar verme, yoğun öfke nöbetleri ve saldırganlık gibi davranışlar.
• Eğitime Uyumu Artırmak: "Özel eğitim ve konuşma terapisine uyum sağlayamaması, dikkat dağınıklığının fazla olması".

Tedavinin temel amacı, "çocuğun davranışsal ve ruhsal problemleri azaltılarak eğitsel ve sosyal uyumunun en yüksek düzeyde artırılmasıdır".

Kural 3: İlaç Tedavisi Mutlaka Uzman Hekim Kontrolünde Olmalıdır

İlaç tedavisi süreci son derece hassastır ve mutlaka bir uzman hekim (psikiyatrist) tarafından yönetilmelidir.

• Doz Ayarı: "Hekim dışında hiç kimse kesinlikle ilaç dozu ayarlaması yapmamalıdır".
• Yan Etkiler: "Otizmli çocukların beyin gelişimi... sağlıklı gelişim gösteren çocuklardan farklı olduğu için... ilaca bağlı yan etki daha sık ortaya çıkabilmektedir". İlaçtan yanıt alınamadığında veya bir yan etki görüldüğünde derhal hekime başvurulmalıdır.

Sonuç

Psikososyal ve tıbbi destekler, OSB'nin kendisini değil, bireyin bu durumla yaşarken karşılaşabileceği ek ruhsal zorlukları yönetmek için kullanılan güçlü araçlardır. Amaç, bireyin zihinsel ve duygusal olarak daha dayanıklı ve dengede olmasını sağlayarak, hayat kalitesini artırmak ve aldığı eğitimsel ve terapötik desteklerden en üst düzeyde faydalanmasına olanak tanımaktır.

Tüm bu destek yöntemlerini bir bütün olarak anladıktan sonra, bu becerileri ve stratejileri hayatın pratiğine nasıl dökeceğimizi ele almanın zamanı geldi. Bir sonraki ana kategorimiz olan "Günlük Yaşam ve Beceriler", okuldan iş hayatına kadar bu yolculuğun somut adımlarını inceleyecektir.

Kaynaklar

• T.C. Sağlık Bakanlığı, Otizm Spektrum Bozukluğu Aile Rehberi, 2022
• Diğer Referanslar: Bu yazı, Child Mind Institute ve National Autistic Society (UK) gibi kurumların OSB'de ruh sağlığı ve Bilişsel Davranışçı Terapi uygulamaları üzerine yayınladığı kılavuzlardan elde edilen bilgilerle zenginleştirilmiştir.