Otizm spektrumu dendiğinde pek çok kişinin aklına ilk olarak erkek bir çocuk figürü gelir. Bu yaygın kanı, uzun yıllar boyunca hem toplumsal algıyı hem de klinik tanı süreçlerini şekillendirmiştir. Ancak güncel araştırmalar ve artan farkındalık, bu resmin eksik olduğunu ve otizmin kadınlarda ve kız çocuklarında sıklıkla gözden kaçan, farklı bir yüzü olduğunu ortaya koymaktadır.

Bu yazı, Asperger sendromu / Otizm Spektrum Bozukluğu'nun (OSB) kadınlarda neden daha az teşhis edildiğini, belirtilerin nasıl farklılaşabildiğini ve bu durumun merkezinde yer alan "sosyal maskeleme" kavramını, T.C. Sağlık Bakanlığı'nın Aile Rehberi'ndeki veriler ışığında inceleyecektir.

İstatistiki Farklılıklar ve Arkasındaki Gerçek

Klinik olarak bakıldığında, otizmin erkeklerde kızlardan üç-dört kat daha fazla görüldüğü bildirilmektedir. Bu istatistik, uzun süre otizmin "erkeklere özgü" bir durum olduğu yanılgısını beslemiştir. Oysa günümüzde bu oranın, otizmin kadınlarda daha az yaygın olmasından ziyade, mevcut tanı kriterlerinin ve gözlem yöntemlerinin erkeklerdeki belirtilere daha odaklı olmasından ve kadınların otistik özelliklerini daha iyi gizleyebilmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir.

"Maskeleme" (Kamuflaj): Görünmez Kalkan

Kadınlarda otizmin gözden kaçmasının ardındaki en temel mekanizma "sosyal maskeleme" veya "kamuflaj"dır. Bu, bireyin sosyal olarak kabul görmek, dışlanmamak ve uyum sağlamak amacıyla otistik özelliklerini bilinçli veya bilinçsiz olarak gizlemesi ve nörotipik (tipik gelişim gösteren) akranlarının davranışlarını taklit etmesidir.

T.C. Sağlık Bakanlığı Aile Rehberi'nde de bu duruma dikkat çekilerek, "pek çok hafif belirtili kızda problemlerin maskelendiği söylenmektedir". Bu maskeleme çabası şu şekillerde ortaya çıkabilir:

• Sosyal Taklit: Akran gruplarını dikkatle gözlemleyerek popüler jestleri, konuşma tarzlarını ve giyim stillerini kopyalama.
• Zorunlu Göz Teması: Rahatsız edici ve dikkat dağıtıcı olmasına rağmen, "normal" görünmek için göz teması kurmaya kendini zorlama.
• Hazırlanmış Diyaloglar: Sosyal durumlar için önceden diyaloglar hazırlama ve prova yapma.
• Rahatlatıcı Davranışları Bastırma: Sallanma, el çırpma gibi kendini rahatlatıcı (stimming) davranışları toplum içinde yapmaktan kaçınma.

Belirtiler Neden Farklı Görünüyor?

Maskeleme mekanizmasının yanı sıra, çekirdek özelliklerin yansıma biçimi de kadınlarda farklılık gösterebilir.

İlgi Alanlarının Doğası

Erkek çocuklarında sıklıkla görülen trenler, haritalar gibi "sistematik" ilgi alanları yerine, kız çocuklarının yoğun ilgileri hayvanlar, edebiyat, psikoloji, belirli bir müzik grubu veya oyuncu gibi daha sosyal olarak kabul edilebilir konulara yönelebilir. Bu ilginin "yoğunluğu" ve "derinliği" gözden kaçırılarak tipik bir "hayranlık" olarak yorumlanabilir.

İçselleştirilmiş Tepkiler

Stres ve duyusal yüklenme anlarında erkek çocukları tepkilerini daha çok dışa vurma (öfke nöbetleri, yıkıcı davranışlar) eğilimindeyken, kız çocukları bu durumu içselleştirme eğilimindedir. Bu durum, altta yatan otizm yerine, anksiyete, depresyon veya yeme bozuklukları gibi yanlış tanılara yol açabilir.

Tanı Sürecindeki Zorluklar

Bu farklılıklar nedeniyle, kız çocukları ve kadınlar tanı sürecinde önemli zorluklarla karşılaşır. Başarılı maskeleme, onların yaşadığı içsel zorluğun öğretmenler ve hatta aileler tarafından fark edilmesini engelleyebilir. Bu nedenle, T.C. Sağlık Bakanlığı Aile Rehberi'nde de belirtildiği gibi, genellikle "kızlarda daha ağır seyreden vakaların kliniklere başvurduğu" görülür. Hafif belirtileri olan ve bunları başarılı bir şekilde maskeleyen büyük bir kesim ise ya hiç tanı alamaz ya da yetişkinlikte, genellikle yaşadıkları tükenmişlik ve kaygı sorunları nedeniyle bir uzmana başvurduklarında gerçek anlaşıılır.

Sonuç

Asperger/OSB'nin kadınlardaki bu özgün ve genellikle gizli kalan yüzünü tanımak, binlerce kız çocuğunun ve kadının ihtiyaç duydukları anlayışa ve desteğe zamanında kavuşabilmesi için hayati önem taşımaktadır. Maskelemenin yarattığı sürekli yorgunluk ve kimlik karmaşasını anlamak, hem uzmanlar hem de toplum için daha kapsayıcı bir bakış açısı geliştirmenin ilk adımıdır.

Eğer bu yazıda anlatılan özellikler size veya bir yakınınıza tanıdık geliyorsa, "Asperger Sendromu Tanısı: Değerlendirme Süreci ve Sonraki Adımlar" başlıklı yazımız, bir uzmana danışma konusunda size yol gösterebilir.