Asperger sendromu / Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) gibi karmaşık bir konuda, bilimsel belirsizliklerin olduğu yerde yanlış bilgiler ve söylentiler hızla yayılabilir. Bu doğru bilinen yanlışlar, sadece kafa karışıklığı yaratmakla kalmaz, aynı zamanda ailelere haksız yere suçluluk yükleyebilir ve onları etkisiz, hatta tehlikeli olabilecek yöntemlere yönlendirebilir.
Bu yazının amacı, OSB'nin nedenleri ve tedavisi hakkındaki en yaygın yanlış inanışları, T.C. Sağlık Bakanlığı Aile Rehberi ve uluslararası bilimsel kanıtlar ışığında, net bir şekilde çürütmektir. Amacımız, korku ve şüpheyi, bilgi ve güvenle değiştirmektir.
Yanlış İnanış 1: "Aşılar Otizme Neden Olur"
Gerçek: Kesinlikle Hayır. Bu, belki de en yaygın ve en zararlı iddiadır. T.C. Sağlık Bakanlığı Aile Rehberi'nde bu konu net bir dille ifade edilmektedir: "Otizmin aşılarla herhangi bir ilişkisinin olmadığı konusundaki bilgiler kesindir". Bu söylenti, 1998'de yayınlanan, sonradan sahtekarlık içerdiği kanıtlanan ve bilimsel dergiden geri çekilen tek bir çalışmaya dayanmaktadır. O günden bu yana, dünya çapında milyonlarca çocuğu kapsayan onlarca büyük ölçekli bilimsel araştırma, aşılar ile otizm arasında hiçbir bağlantı olmadığını defalarca göstermiştir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC) gibi tüm saygın sağlık otoriteleri bu konuda hemfikirdir. Aşılar otizme neden olmaz; hayat kurtaran ve toplum sağlığını koruyan en önemli tıbbi müdahalelerden biridir.
Yanlış İnanış 2: "Kötü Ebeveynlik veya 'Buzdolabı Anne' Teorisi Otizme Yol Açar"
Gerçek: Kesinlikle Hayır. Bu, 1950'lerden kalma, tamamen çürütülmüş, bilim dışı ve son derece zararlı bir teoridir. Ebeveynlerin çocuklarına karşı gösterdiği sevgi veya mesafenin otizmin ortaya çıkmasıyla hiçbir ilgisi yoktur. Rehber'de de belirtildiği gibi, "Yetiştirmenin bozukluğa varlığına etkisi yok gibi görünmektedir. Fakat var olan problemi olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilir". Yani, destekleyici ve sevgi dolu bir aile ortamı çocuğun gelişimini olumlu etkilerken, ihmalkâr bir ortam zorlukları artırabilir; ancak hiçbiri otizmin temel nedeni değildir. OSB, yetiştirme tarzından değil, nörobiyolojik bir farklılıktan kaynaklanır.
Yanlış İnanış 3: "Çok Fazla Televizyon/Tablet İzlemek Otizme Neden Olur"
Gerçek: Hayır, ancak Gelişimi Olumsuz Etkileyebilir. Bu, oldukça hassas bir konudur. Aşırı ekran maruziyeti, otizmi "yoktan var etmez". T.C. Sağlık Bakanlığı Aile Rehberi'nde bu durum şöyle açıklanır: "Olmayan bir şeyi ortaya çıkarmaz ama durumun büyümesine ve engel durumuna gelmesine sebep olabilir". Genetik olarak OSB'ye yatkın bir çocuk, karşılıklı insan etkileşimi yerine saatlerce tek taraflı bir uyaran olan ekrana maruz kalırsa, "karşılıklı iletişime geçmesi engellenir" ve sosyal becerilerinin gelişimi ciddi şekilde gecikebilir. Bu durum, otizmin belirtilerini taklit edebilir veya var olan belirtileri derinleştirebilir. Dolayısıyla, ekran maruziyeti bir neden değil, gelişim üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olan bir risk faktörüdür.
Yanlış İnanış 4: "Glutensiz/Kazeinsiz Diyetler Otizmi 'Tedavi Eder'"
Gerçek: Bilimsel Kanıt Yoktur. Pek çok aile, umutla özel diyetleri denemektedir. Ancak Rehber'de net bir şekilde belirtilmiştir: "Mevcut veriler ve araştırma sonuçları otizmde başta glüten ve kazeinden yoksun diyet olmak üzere diyet uygulanmalarını desteklememektedir". Eğer bir çocuğun, OSB'den bağımsız olarak, çölyak hastalığı veya bu proteinlere karşı kanıtlanmış bir gıda alerjisi varsa, elbette bu diyet onun genel sağlığını iyileştirecektir. Sağlıktaki bu iyileşme davranışlarına da olumlu yansıyabilir. Ancak bu diyetler, otizmin çekirdek nörolojisini "tedavi etmez".
Yanlış İnanış 5: "Ağır Metal Zehirlenmesi Otizme Neden Olur ve 'Şelasyon' Tedavisi İşe Yarar"
Gerçek: Kanıtlanmamış ve Tehlikelidir. Bu teori, bilimsel olarak desteklenmemektedir. Daha da önemlisi, "şelasyon" olarak bilinen ve vücuttan ağır metalleri atmayı amaçlayan tedavi yönteminin OSB'de kullanımını destekleyen hiçbir kanıt yoktur. Ayrıca, şelasyon tedavisinin ciddi ve potansiyel olarak tehlikeli yan etkileri olabilmektedir. Bu nedenle, kesinlikle kaçınılması gereken bir yöntemdir.
Sonuç
Doğru olmayan bilgiler, ailelere umut satarken zamanlarını, paralarını ve en önemlisi duygusal enerjilerini tüketebilir. Bilimsel gerçeklere ve kanıta dayalı bilgilere tutunmak, bu zorlu yolculukta atılacak en sağlam adımdır. OSB'nin bir ebeveynlik hatası veya dışsal bir etkenden kaynaklanmadığını, nörogelişimsel bir farklılık olduğunu bilmek, suçluluk duygusunu ortadan kaldırır ve tüm odağın doğru desteği sağlamaya yönelmesine yardımcı olur.
Bu bilimsel gerçekleri ve doğru bilgileri temel alarak, artık odağımızı "nedenlerden" "nasıl"a çevirebiliriz. Bir sonraki ana kategorimiz olan "Eğitim ve Destek Yöntemleri", bu yolculukta atılacak yapıcı ve kanıta dayalı adımları ele alacaktır.
Kaynaklar
- T.C. Sağlık Bakanlığı, Otizm Spektrum Bozukluğu Aile Rehberi, 2022
- Diğer Referanslar: Bu yazı, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC) gibi kurumların aşı güvenliği ve otizm nedenleri hakkındaki yayınlarından elde edilen bilgilerle zenginleştirilmiştir.