Asperger sendromu / Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) tanısına giden yolda sıkça karşılaşılan sorulardan biri, "Hangi testler yapılacak?" sorusudur. En başta belirtmek gerekir ki, OSB tanısını tek başına koyduran bir kan tahlili, beyin filmi veya "evet/hayır" cevabı veren basit bir anket yoktur. Tanı, bir yapbozun parçalarını birleştirmeye benzer ve bu parçalar, farklı değerlendirme yöntemlerinden elde edilen verilerle bir araya getirilir.

Bir önceki "Türkiye'de Tanı Süreci" yazımızda, hekimin kapsamlı bir değerlendirme yaptığını belirtmiştik. İşte o değerlendirmede, klinik yargıyı desteklemek için kullanılan bazı önemli araçlar ve yöntemler.

Tanısal Değerlendirmenin Üç Temel Taşı

İyi bir değerlendirme üç temel bileşenden oluşur:

• Gelişimsel Öykü ve Aile Görüşmesi: Hekimin aileden aldığı detaylı bilgiler, tanı sürecinin temelini oluşturur.
• Doğrudan Davranışsal Gözlem: Hekimin, bireyin etkileşim ve iletişim tarzını bizzat gözlemlemesidir.
• Yapılandırılmış Araçlar (Testler ve Ölçekler): Bireyin davranışlarını ve becerilerini standart koşullar altında değerlendirerek objektif veriler sunan araçlardır.

Otizme Özgü Değerlendirme Ölçekleri

Bu ölçekler, OSB'nin çekirdek belirtilerinin varlığını ve şiddetini ölçmek amacıyla kullanılır. Bunlar tanı koymaktan çok, hekimin klinik gözlemini destekleyici ve belirti şiddetini takip etmeye yarayan araçlardır.

Çocukluk Çağı Otizm Değerlendirme Ölçeği (CARS)

Tanı sürecine yardımcı olan araçlardan biridir. İki yaş ve üstü çocukların değerlendirilmesinde kullanılır. İnsanlarla ilişki kurma, duygusal tepki, nesne kullanımı, değişimlere uyum ve iletişim gibi 15 alanı değerlendirerek belirti şiddetini belirlemeye ve zaman içindeki değişimi takip etmeye olanak tanır.

Sosyal İletişim Ölçeği (SCQ)

Birincil bakım verenin (genellikle ebeveyn) doldurduğu bir ölçektir. Gelişimsel olarak uygun olmayan davranışların varlığını ya da yokluğunu sorgular.

Otizm Davranış Kontrol Listesi (ABC)

Duyusal, ilişki kurma, beden ve nesne kullanımı, dil becerileri, sosyal ve öz bakım becerileri olmak üzere beş alt ölçekten oluşur.

"Altın Standart" Gözlem ve Görüşme Araçları

Uluslararası alanda "altın standart" olarak kabul edilen, daha yapılandırılmış değerlendirme araçları da mevcuttur.

Bunlar Otizm Tanısal Görüşme-Revize (ADI-R) ve Otizm Tanısal Gözlem Ölçeği (ADOS) gibi yöntemlerdir. ADI-R, ebeveynlerle yapılan çok detaylı bir gelişimsel görüşmedir. ADOS ise, uzman tarafından uygulanan oyun temelli, yarı yapılandırılmış bir gözlemdir.

Ancak T.C. Sağlık Bakanlığı Rehberi'nde de belirtildiği gibi, bu araçlar ülkemizde henüz yaygın olarak kullanılmamaktadır.

Gelişimsel ve Bilişsel (IQ) Testler

Bu testlerin amacı doğrudan OSB tanısı koymak değil, bireyin genel gelişimsel profilini, bilişsel güçlü yönlerini ve desteklenmesi gereken alanlarını anlamaktır.

Gelişimsel Tarama Testleri

Denver Gelişimsel Tarama Testi II (DENVER-II)

1 ay ile 6 yaş arasındaki çocuklarda gelişimsel riskleri belirlemeyi amaçlar. İnce ve kaba motor, dil, kişisel-sosyal gibi alanları değerlendirir.

Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE)

0-6 yaş arası çocuklara ebeveynleriyle birlikte uygulanır. Dil, zihinsel, motor ve sosyal gelişim gibi alanları değerlendirir.

Bilişsel Yetenek (Zekâ) Testleri

Stanford-Binet Zekâ Testi

Özellikle 2 yaştan itibaren okul öncesi çocuklar için kullanılan bir zekâ testidir.

Leiter Uluslararası Performans Ölçeği

Sözel iletişim gerektirmediği için, konuşma becerisi zayıf olan veya işitme problemi yaşayan otizmli çocuklarda tercih edilir.

Wechsler Çocuklar için Zekâ Ölçeği (WÇZÖ-R / WÇZÖ-IV)

6-16 yaş arasındaki okul çağı çocukları için en sık kullanılan testlerdendir. Sözel kavrama, algısal akıl yürütme, çalışma belleği gibi farklı alanları ölçerek bireyin bilişsel profilini detaylı bir şekilde ortaya koyar.

Sonuç

Değerlendirme sürecinde kullanılan testler, ölçekler ve gözlemler, bir hekimin elindeki röntgen filmleri gibidir; tek başlarına bir anlam ifade etmeyebilirler, ancak hekimin tecrübesi ve klinik yargısıyla birleştiğinde, bireyin durumuna dair bütüncül bir resim sunarlar. Unutulmamalıdır ki, nihai tanı her zaman tüm bu verileri sentezleyen uzmanın klinik kararıdır.

Bu testler ve gözlemler sonucunda, OSB ile benzer belirtiler gösterebilen diğer durumların dışlanması gerekir. Bir sonraki yazımızda, bu önemli konu olan "Ayırıcı Tanı: Hangi Durumlarla Karıştırılabilir?" başlığını ele alacağız.