Eğer bir önceki "Asperger Sendromu Belirtileri" yazımızda anlatılan özellikleri kendinizde veya çocuğunuzda gözlemliyorsanız, bu durumun bir uzman tarafından değerlendirilmesi aklınıza gelebilir. Tanı süreci, birçok aile ve birey için endişe verici ve belirsizliklerle dolu bir dönem gibi görünebilir. Ancak bu süreç, aslında bir etiketlemeden ziyade, bir anlama, anlama ve doğru desteğe ulaşma yolculuğunun en önemli kapısıdır.

Bu rehber, Türkiye'deki Asperger sendromu / Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) tanı sürecini adım adım aydınlatmak, "kime başvurmalı?", "neler beklenmeli?" gibi soruları yanıtlamak ve tanı sonrası atılacak adımlar konusunda bir yol haritası sunmak için hazırlanmıştır.

Tanı Yolculuğuna İlk Adım: Ne Zaman ve Kime Başvurmalı?

Gözlemlediğiniz özellikler, bireyin günlük yaşamını (sosyal ilişkileri, okul başarısını, iş hayatını) sürekli olarak ve belirgin bir şekilde etkilemeye başladığında bir uzmana danışma zamanı gelmiş olabilir.

Türkiye'de bu konuda başvurulacak yetkili ve birincil merci, Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı (Çocuk Psikiyatristi)'dır. Yetişkinler için ise bu süreç Psikiyatri Uzmanları tarafından yürütülür. OSB tanısı, tıbbi bir tanıdır ve bu nedenle yalnızca bu alanda uzmanlaşmış hekimler tarafından konulabilir. Psikologlar, özel eğitim uzmanları ve danışmanlar tanı sürecinde değerli gözlemler ve testlerle destek olabilirler ancak nihai tanıyı koyma yetkisi hekimdedir.

Türkiye'de Değerlendirme Süreci: Adım Adım Neler Olur?

Asperger sendromu/OSB tanısı, tek bir test veya kısa bir görüşme ile konulmaz. Bu, aşağıdakileri içeren kapsamlı bir değerlendirme sürecidir:

1. İlk Görüşme ve Detaylı Gelişimsel Öykü Alma

Doktor, ilk görüşmede sizinle veya çocuğunuzla tanışacak ve detaylı bir öykü alacaktır. Bu, tanı sürecinin temelini oluşturur. Hazırlıklı olmanız gereken sorulardan bazıları şunlardır:

• Hamilelik ve doğum süreci
• Bebeğin/çocuğun gelişimsel kilometre taşları (ne zaman gülümsedi, emekledi, yürüdü, ilk kelimelerini söyledi)
• Oyun oynama şekli, akranlarıyla ilişkisi
• Okul/iş hayatındaki başarıları ve zorlukları
• İlgi alanları, rutinleri ve duyusal hassasiyetleri
• Ailedeki başka bireylerde benzer özelliklerin olup olmadığı

2. Klinik Gözlem

Doktor, görüşme sırasında bireyin iletişim kurma şeklini, göz temasını, jest ve mimiklerini, konuşma tarzını ve etkileşim biçimini dikkatle gözlemleyecektir. Bu, formel testlerin ötesinde değerli bilgiler sunar.

3. Kapsamlı Değerlendirme Araçları ve "Asperger Testi"

Halk arasında sıkça "Asperger testi" olarak aratılsa da, kan tahlili gibi tek bir biyolojik test mevcut değildir. Tanı, bir dizi standartlaştırılmış ölçek, anket ve gözlem aracının bir arada kullanılmasıyla konur. Bu araçlar şunları içerebilir:

• Aile ve Öğretmen Değerlendirme Ölçekleri: Aileden ve (çocuklar için) öğretmenden, bireyin farklı ortamlardaki davranışları hakkında bilgi toplayan formlar.
• Diğer Psikometrik Testler: Zeka seviyesini belirlemek (dil becerilerinin ileri olması beklendiğinden), dikkat eksikliği gibi ek durumları değerlendirmek için ek testler uygulanabilir.

Ayırıcı Tanı: Hangi Durumlarla Karıştırılabilir?

Yetkin bir uzman, tanıyı koymadan önce benzer belirtiler gösterebilen diğer durumları ekarte etmek için bir "ayırıcı tanı" süreci yürütür. Asperger sendromu/OSB en sık şunlarla karıştırılabilir:

• Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Özellikle dikkat sorunları ve sosyal ipuçlarını kaçırma ortak olabilir.
• Sosyal Anksiyete Bozukluğu: Sosyal ortamlardan kaçınma her iki durumda da görülebilir, ancak altında yatan nedenler farklıdır.
• Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB): Tekrarlayan davranışlar ve rutinlere bağlılık ortak belirtiler olabilir.

Tanı Sonrası: Raporu Anlamak ve Yol Haritası

Tanı konulduğunda, bu bir son değil, yeni bir başlangıçtır. Rapor, bireyin güçlü ve desteklenmesi gereken alanlarını tanımlayan bir kılavuzdur.

Anlamlandırma

Tanı, geçmişte yaşanan zorluklara bir anlam kazandırabilir. Özellikle yetişkinlikte tanı alan birçok birey için bu, büyük bir rahatlama ve kendini anlama anıdır.

Desteğe Ulaşma

Bu resmi tanı, aynı zamanda "Türkiye'deki Yasal Haklar ve Sosyal Destekler" yazımızda detaylandırdığımız ÇÖZGER raporu gibi süreçlerin de kapısını aralar. Bu rapor, eğitim ve sosyal hayatta gerekli düzenlemelerin yapılması için yasal bir zemin oluşturur.

İleri Adımlar

Artık bireyin kendine özgü öğrenme ve gelişim profilini anladığımıza göre, potansiyelini en üst düzeye çıkaracak ve yaşam kalitesini artıracak "Eğitim ve Destek Yöntemleri" hakkında bilgi edinme zamanı gelmiştir.

Sonuç

Tanı süreci, belirsizlikten netliğe doğru atılan cesur bir adımdır. Bu, bireyi bir kalıba sokmak için değil, onun benzersiz dünyasını anlamak ve o dünyaya en uygun köprüleri inşa etmek için yapılır. Kapsamlı ve dikkatli bir değerlendirme, bireyin ihtiyaçlarına en uygun desteğin planlanması ve daha aydınlık bir geleceğin tasarlanması için en sağlam temeldir.