Bir çocuğa veya kendinize Asperger sendromu / Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) tanısı konulduğunda, akla gelen ilk ve en doğal sorulardan biri "Neden?" olur. Bu soru, bazen endişe, bazen suçluluk, bazen de sadece anlama ihtiyacıyla sorulur. Bilim dünyası bu sorunun cevabını yıllardır araştırmaktadır ve bugün, eskiye göre çok daha net bir resme sahibiz.

Bu yazının amacı, Asperger sendromunun kökenleri hakkındaki güncel bilimsel fikir birliğini sunmak, kanıta dayalı bilgileri spekülasyondan ayırmak ve bu konuda en yaygın mitleri ve yanlış anlamaları ortadan kaldırmaktır. Şunu en başta belirtmekte fayda var: Asperger sendromu/OSB'nin tek bir nedeni yoktur. Bu, birden fazla genetik ve çevresel faktörün karmaşık etkileşimi sonucu ortaya çıkan nörogelişimsel bir farklılıktır. Kesinlikle ebeveynlik tarzı veya aşılar gibi faktörlerden kaynaklanmaz.

Genetik Yatkınlık ve Kalıtımın Rolü

Günümüzdeki bilimsel kanıtların işaret ettiği en güçlü faktör genetiktir. Araştırmalar, Asperger sendromu/OSB'nin büyük ölçüde kalıtsal olduğunu, yani aileden gelen genetik bir yatkınlık içerdiğini göstermektedir.

İkiz Çalışmaları

Bu konudaki en güçlü kanıtlardan biri ikiz çalışmalarından gelir. Tek yumurta ikizlerinin (genetik materyalleri %100 aynı) birinde OSB olduğunda, diğerinde de olma olasılığının, çift yumurta ikizlerine (genetik materyalleri %50 aynı) göre çok daha yüksek olduğu görülmüştür.

Karmaşık Gen Etkileşimi

Bu, tek bir "otizm geni" olduğu anlamına gelmez. Bilim insanları, OSB ile ilişkili yüzlerce gen varyasyonu tanımlamıştır. Bu genlerin her biri tek başına küçük bir etkiye sahip olabilir, ancak belirli bir kombinasyonda bir araya geldiklerinde, beynin gelişimini ve işleyişini farklı bir yöne sevk edebilirler. Kısacası, bu bir genetik "plan" değil, genetik bir "eğilimdir".

Nörobiyolojik Farklılıklar: Beyin Yapısı ve İşleyişi

Genetik faktörler, beynin gelişimini ve organizasyonunu etkileyerek nörobiyolojik farklılıklara yol açar. Bu, beynin "hatalı" veya "eksik" olduğu anlamına gelmez; sadece tipik beyinlerden farklı bir şekilde "yapılandığı" ve çalıştığı anlamına gelir.

Beyin Bağlantıları

Araştırmalar, otistik beyinlerdeki bağlantıların farklı olduğunu göstermektedir. Beynin yakın bölgeleri arasındaki yerel bağlantılar çok güçlü ve yoğun olabilirken (bu durum, derinlemesine ilgi alanlarını ve detaylara odaklanmayı açıklayabilir), beynin uzak bölgeleri arasındaki uzun mesafeli bağlantılar daha az organize olabilir (bu da farklı sosyal ipuçlarını bir araya getirme gibi görevlerdeki zorlukları açıklayabilir).

Beyin Gelişimi

Bazı çalışmalar, yaşamın ilk yıllarında beyin büyümesinde ve gelişiminde farklılıklar olduğunu, belirli bölgelerde anormal bir erken büyüme görülebildiğini öne sürmektedir.

Çevresel Faktörlerin Rolü Üzerine Bilimsel Görüş

"Çevresel faktörler" terimi, genellikle yanlış anlaşılır. Bu terim, ebeveyn tutumları veya yetiştirme tarzı anlamına gelmez. Bilimsel bağlamda "çevresel faktörler", genellikle hamilelik sırasında veya doğum anında ortaya çıkan ve genetik olarak yatkın olan bir bireyde OSB riskini artırabilen biyolojik etkenleri ifade eder.

İleri ebeveyn yaşı (hem anne hem de baba için), hamilelik sırasında yaşanan bazı enfeksiyonlar veya zorlu doğum koşulları gibi faktörlerin riski bir miktar artırabildiğine dair korelasyonlar bulunsa da, bu faktörlerin hiçbiri tek başına otizme neden olmaz. Bunlar, yalnızca zaten var olan genetik bir zemin üzerinde etkili olabilecek çok sayıda risk faktöründen sadece birkaçıdır.

Yıkılması Gereken Mitler ve Bilimsel Gerçekler

Toplumda dolaşan ve ailelere haksız yere suçluluk ve endişe yükleyen bazı mitleri bilimsel gerçeklerle çürütmek kritik öneme sahiptir.

Mit 1: Aşılar otizme neden olur mu?

Gerçek: Kesinlikle hayır. Milyonlarca çocuğu kapsayan, onlarca büyük ölçekli ve saygın bilimsel çalışma, aşılar (özellikle KKK aşısı) ile otizm arasında hiçbir bağlantı olmadığını defalarca kanıtlamıştır. Bu iddiayı başlatan 1998 tarihli ilk çalışma, sahtekarlık içerdiği için bilimsel dergiden geri çekilmiş ve doktorun lisansı iptal edilmiştir. Aşılar otizme neden olmaz; hayat kurtarır.

Mit 2: Kötü ebeveynlik veya "Buzdolabı Anne" teorisi otizme yol açar mı?

Gerçek: Kesinlikle hayır. Bu, 1950'lerden kalma, tamamen çürütülmüş, bilim dışı ve son derece zararlı bir teoridir. Ebeveynlerin çocuklarına karşı sevgi dolu ya da mesafeli olmasının otizmin ortaya çıkmasıyla hiçbir ilgisi yoktur. OSB, yetiştirme tarzından kaynaklanmaz.

Sonuç

"Neden?" sorusunun bilimdeki cevabı, bunun karmaşık genetik ve nörobiyolojik temelleri olan, doğuştan gelen bir farklılık olduğudur. Bu, kimsenin suçu veya hatası değildir. Bu sorunun belirsizliğinde kaybolmak yerine, enerjimizi bireyi anlamaya, onun güçlü yönlerini keşfetmeye ve ihtiyaç duyduğu desteği sağlamaya odaklamak, atılacak en yapıcı ve sevgi dolu adımdır.

Bu bilimsel temeli anladıktan sonra, artık bireyin gelişimini desteklemek için kullanabileceğimiz kanıta dayalı "Eğitim ve Destek Yöntemleri" üzerine odaklanabiliriz.